Ναπολέων Ζέρβας ~ λίγα λόγια για τη ζωή και τη δράση του

Πηγή


Του Γιάννη Αθανασόπουλου -
Ιστορικού

" Έχει ο τακτικός στρατός άλλον άντρα σαν κι'αυτόν;" αυτά τα λόγια φέρεται να είπε ο Άρης Βελουχιώτης στους αντάρτες του, για τον στρατηγό Ναπολέοντα Ζέρβα. Η παραδοχή αυτή και μόνο απο τον Άρη, τον μεγαλύτερο πολέμιο του Στρατηγού, είναι αρκετή για να αναιρέσει τις όποιες κατηγορίες-θεωρίες αναπτύχθηκαν απο την αριστερά, απο την μεταπολίτευση και μετά.Ο Ζέρβας γεννήθηκε το 1891 στην Άρτα, πατέρας του ήταν ο Νικόλαος Ζέρβας- πολέμησε το 1897 για την απελευθέρωση της Κρήτης απο τους Τούρκους-και μητέρα του η Ευανθία το γένος Κωνσταντοπούλου. Η οικογένεια των Ζερβαίων, σα γνήσια Σουλιώτικη φάρα, πρωτοστάτησε στους αγώνες κατά του Αλή πασά και πολλοί απο αυτούς υπήρξαν οπλαρχηγοί στα χρόνια της Επανάστασης του 1821.Ο ίδιος ο Ζέρβας υπαινισσόταν την ιστορική καταγωγή του λέγοντας πολλές φορές: "Είμαι Ναπολέων, είμαι και Ζέρβας".

        Το 1910 κατατάσσεται ως εθελοντής οπλίτης στο στράτευμα, τα χρόνια είναι δύσκολα απαιτούν αγώνες και θυσίες και ο ίδιος το ξέρει καλά. Επηρεασμένος απο το κίνημα στο Γουδί και τον "Στρατιωτικό σύνδεσμο" είναι φανατικός υποστηρικτής του Ελευθερίου Βενιζέλου. Πολεμά στους Βαλκανικούς και προάγεται τιμητικά στο βαθμό του Ανθυπασπιστή "επ'ανδραγαθία". Το 1914 αποφοιτά απο τη Σχολή Υπαξιωματικών. Σάν γνήσιος Φιλελεύθερος και σφόδρα αντιβασιλικός στα χρόνια του Εθνικού Διχασμού προσχωρεί στο κίνημα της "Εθνικής Αμύνης" το 1916. Μάλιστα για ένα διάστημα θα διατελέσει και υπασπιστής της τριανδρίας Βενιζέλου-Δαγκλή-Κουντουριώτη.Το 1917 πολέμα στο Μακεδονικό μέτωπο εναντίον των Γερμανοβουλγάρων. Εξαιτίας του θάρρους και της ανδρείας του το 1920 φτάνει στο βαθμό του Ταγματάρχη "επ'ανδραγαθία". Το '21 επιστρέφει ο βασιλίας Κωνσταντίνος και ο Ζέρβας, μαζί με μια ομάδα βενιζελικών αξιωματικών εξορίζεται αυτοβούλως στην Κωνσταντινούπολη. Επιστρέφει στο στράτευμα μετά την Μικρασιατική καταστροφη ως Ταγματάρχης. Το καλοκαίρι του 1925 διορίζεται Φρούραρχος Αθηνών απο το στρατιωτικό καθεστώς του Πάγκαλου.Ένα χρόνο μετά θα αλλάξει "στρατόπεδο" και ανατρέψει τον Πάγκαλο στο πλευρό του Γεωργίου Κονδύλη. Παρ'όλα αυτα ο Κονδύλης θα αξιώσει τη διάλυση των δύο Ταγμάτων Δημοκρατικής Φρουράς, των οποίων ηγούνταν οι Ζέρβας, Ντερτιλής. Αποτέλεσμα ήταν οι αιματηρές συγκρούσεις στο κέντρο της Αθήνας και η οριστική διάλυση των Ταγμάτων. Οι δύο αξιωματικοί πέρασαν απο Στρατοδικείο και αμνηστεύτηκαν αργότερα (1928) απο την κυβέρνηση του Βενιζέλου. Ο Ζέρβας αποστρατεύεται με τον βαθμό του Αντισυνταγματάρχη. Την περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά ακόμη και στον πόλεμο του '40 δεν του επετράπη να πολεμήσει τον εισβολέα. Σύντομα όμως θα οδηγούνταν στην κορύφωση ενός προσωπικού μεγαλείου, ικανού να τον συμπεριλάβει στο πάνθεο των Ηρώων της νεότερης Ελληνικής ιστορίας.

       Στις 27 του Απρίλη του 1941 οι Γερμανοί μπαίνουν στην Αθήνα. Στις 14 Απριλίου ο Ζέρβας θα φυλακισθεί στο στρατόπεδο Μακρυγιάννη για δύο ολόκληρες βδομάδες. Γράφει ο έμπιστος του Ζέρβα, Μιχάλης Μυριδάκης ( Αγώνες της Φυλής - Εθνική Αντίσταση ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ 1941-1944, τόμος Ά, σελ. 15): " Ο Ζέρβας από τις φυλακές του Μακρυγιάννη με πόνο στην ψυχή και συντριβή έβλεπε τους υπερφίαλους Γερμανούς να υψώνουν τον αγκυλωτό σταυρό στον ιερό βράχο της Ακροπόλεως κι αυτός ευρισκόταν φυλακισμένος σαν επικίνδυνος αγγλόφιλος...". Και ενώ οι γερμανόφιλοι αφέθηκαν ελεύθεροι, μετά την είσοδο των Γερμανών, η κράτηση του Ζέρβα έγινε αυστηρότερη. Το καθεστώς του Μεταξά δεν του συγχωρεί τις μυστικές του επαφές με τους Βρετανούς. 'Ηδη απο τον Φλεβάρη του '41 ο Ζέρβας συναντήθηκε με τον Άντονυ Ήντεν στην Αθήνα με σκοπό τη δημιουργία αντάρτικου εναντίον των Γερμανών. Ο Ζέρβας βλέποντας μπροστά από την εποχή του, πρότεινε στον Ήντεν να εφαρμόσει την θεωρία του "εδαφικού πολέμου", δηλαδή του ανταρτοπολέμου. Πίστευε ότι έτσι θα αντιμετωπίζονταν αποτελεσματικά οι Γερμανοί. Την ίδια περίοδο ακριβώς, έστελνε υπομνήματα στον Άγγλο ναύαρχο Τερλ για τον ίδιο σκοπό. Τον Μάρτιο του 1941, ο Ζέρβας παρέδωσε σε Βρετανό αξιωματικό μία λίστα με γερμανόφιλους αξιωματικούς. Αξίζει να σημειωθεί, ότι πρίν την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα, ο Ζέρβας είχε παρευρεθεί μία τουλάχιστον φορά σε μυστική συνάντηση με γερμανόφιλους παράγοντες. Επειδή ο Ζέρβας ήταν φανατικός αγγλόφιλος, δεν αποκλείεται να λειτούργησε εκείνη την περιόδο σαν πληροφοριοδότης των Βρετανών. Άλλωστε, λίγο πρίν την κατάληψη της πόλης των Αθηνών απο τα χιτλερικά στρατεύματα και οι γερμανόφιλοι και οι αγγλόφιλοι διαφωνούσαν με την πολιτική του Μεταξά, αμφότεροι για δικούς του λόγους. Η φασιστική Γκεστάπο θα τον στοχοποιήσει, γιατί ήταν ο πρώτος που αντιλήφθηκε τη σημασία του ανταρτοπολέμου,θα τον καλέσει αρκετές φορές στα κρατητήρια της με αποκορύφωμα την τελευταία του "επίσκεψη" μια νύχτα του Ιουλίου του 1942. Εκεί οι Γερμανοί θα του ξεκαθαρίσουν οτι γνωρίζουν τη συνομωτική του δράση και τις επαφές του με τους Άγγλους,ωστόσο δεν είχαν αποδείξεις. Παρ'όλα αυτά τον ενημέρωσαν πως " αν όμως σε συλλάβουμε, αύριο ή μεθαύριο, θα σε εκτελέσουμε". Αυτή η απειλή των Γερμανών σε συνδυασμό με τις απειλές του Μπάμπη Κουτσογιαννόπουλου, ηγετικού μέλους του "Προμηθέα ΙΙ" συνδέσμου των Βρετανών με την Αθήνα, θα επισπεύσουν την έξοδο του Ζέρβα στο βουνό. Αργότερα θα αποδειχτεί ο σκοτεινός ρόλος του Κουτσογιαννόπουλου με τις δυσμενέστατες εκθέσεις που έστελνε στους Άγγλους για τον Ζέρβα. Η προσωπική εμπάθεια του για τον Στρατηγό, σε συνδυασμό με την αδικαιολόγητη συμπάθεια προς το ΕΑΜ οδήγησε πολλούς στο να υποθέσουν οτι ο Κουτσογιαννόπουλος ήταν πράκτορας του ΕΑΜ. Τελικά ο Ζέρβας μαζι με την ηρωική ολιγομελή ομάδα του θα ανέβουν στο βουνό την 23η Ιουλίου 1942. Απο εκείνη την ημέρα ο ΕΔΕΣ, που προυπήρχε απο το 1938, απέκτησε τη στρατιωτική-αντάρτικη ταυτότητα του τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ).

        Η πρώτη ρίψη των Άγγλων γίνεται δύο μήνες μετά, στις 29 Αυγούστου 1942,εξαιτίας του Κουτσογιαννόπουλου αλλά και του Σεφεριάδη,υπεύθυνου για τις ρίξεις και αποδεδειγμένου πράκτορα του ΕΑΜ, που δυσπιστούσαν απέναντι σε πρωτοπόρους αξιωματικούς όπως ο Ζέρβας και ο Ψαρρός, αλλά δεν δίσταζαν να τροφοδοτούν λήσταρχους όπως ο Καραλίβανος και βεβαίως το ΕΑΜ. Η πίκρα του Ζέρβα τον πρώτο καιρό στο βουνό ήταν έντονη και για έναν άλλο λόγο, στο Βάλτο όπου αρχικά εγκατέστησε το αρχηγείο του οι χωρικοί προσπάθησαν τον παραδώσουν στους Ιταλούς γιατι έτσι πίστευαν οτι δεν θα τους βρεί κανένα κακό. Θυμόταν ο Κομνηνός Πυρομάγλου τα λόγια του Ζέρβα πριν φύγουν για το βουνό: " Μην παραξενεύεσαι όταν σου λένε πως το αντάρτικο είναι τρέλλα. Οι στιγμές είναι σκληρές και δύσκολες. Τους έχει φύγει η ψυχή. Η καρδιά τους μίκρυνε. Πρέπει πρώτα να ξεκινήσει ο ένας. Εκεί που θα πάμε αντρειώνεται ο άνθρωπος".Γαύροβο, Γοργοπόταμος, Σκουληκαριά, Νεράιδα, Πάργα, Παραμυθιά, Πρέβεζα, Μενίνα, Δωδώνη είναι μερικές απο τις μεγαλύτερες μάχες του Ζέρβα κατά των Γερμανοιταλών. Στον Γοργοπόταμο (25-26 Νοεμβρίου 1942) η ενωμένη εθνική αντίσταση ΕΔΕΣ-ΕΛΑΣ, σε συνεργασία με τους ηρωικούς Άγγλους σαμποτέρ έστειλε το μήνυμα στον εχθρό. Ο Ζέρβας σαν αρχηγός της επιχείρησης, με τη δραστική ενίσχυση του Βελουχιώτη και του ανυπέρβλητου Έντυ Μάγιερς, εφήρμοσε το σχέδιο της ανατίναξης της γέφυρας με αποτέλεσμα να επικηρυχθεί απο τους Ιταλούς, που τον ζητούσαν νεκρό ή ζωντανό. Μετά απο τα γεγονότα αυτά ο ΕΛΑΣ θέλησε να μονοπωλήσει την αντίσταση, αφανίζοντας όλες τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις πλήν του Ζέρβα. Απόρροια αυτου, ήταν και οι δήθεν συνεργασίες του Ζέρβα με τους ναζί. Τον Δεκέμβρη του 1942 ο Βελουχιώτης θα δίξει τις προθέσεις του με τα όσα συνέβησαν στην μονή της Ροβέλιστας, όπου ενώ πήγε με σκοπό την αιματοχυσία, άλλαξε στάση όταν αντιλήφθηκε ότι ο Ζέρβας είχε πληροφορηθεί τους σκοπούς του και ήλεγχε την περιοχή. Όσον αφορά την συνεργασία του Ζέρβα με τον εχθρό, δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά από τους πρωταγωνιστές της αντίστασης για μιά τέτοια ενέργεια. Όπως και οι Βρετανοί σύνδεσμοι αναιρούν την συγκεκριμένη κατηγορία. Ο Έντυ Μάγιερς στο βιβλίο του "Η Ελληνική Περιπλοκή ( σελ. 261)" αναφέρει ότι η φήμη αυτή ήταν στημένη διάδοση των Γερμανών, με σκοπό να προκαλέσουν εμφύλιο πόλεμο και συνεχίζει (σελ. 275): " Από την άνοιξη του 1942, τόσο στην Αθήνα, όσο και στην ύπαιθρο, το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ άρχισε να ζημιώνει την υπόθεσή του δείχνοντας έλλειψη ανοχής ( υπερβολική για τα δικά μας πρότυπα ) απέναντι σε οποιοδήποτε ανταγωνιστή του στο πεδίο της μάχης και δίνοντας στους μεταπολεμικούς του στόχους μεγαλύτερη προσοχή σε σχέση με τον αγώνα του ενάντια στον κοινό εχθρό. Θεωρούσε σαν δεδομένο ότι όσοι δεν ήταν πραγματικά μαζί του, ήταν εναντίον του και συμπεριφερόταν ανάλογα". Για την ίδια ακριβώς περίοδο στο βιβλίο του "Περιπέτεια με τους αντάρτες ( σελ. 213)" ο Νίκολας Χάμμοντ αναφέρει: "Επειδή ο ΕΛΑΣ δεν μπορεί να ελπίζει τώρα πια ότι θα εξολοθρεύσει τον ΕΔΕΣ, θέλει να τον κρατήσει περιορισμένο σε μικρή περιοχή και να τον συκοφαντεί με τον προπαγάνδα του". Επίσης, η γενική έκθεση του Άρη Βελουχιώτη προς το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ τον Οκτώβρη του 1943 αναιρεί την ψευδή κατηγορία, όπως άλλωστε και ο επίσημος ιστορικός του ΕΛΑΣ Σόλωνας Γρηγοριάδης. Οι ανταρτικές δυνάμεις του Στρατηγού θα αντέξουν κάτω από ταυτόχρονες επιθέσεις Ελασιτών - Γερμανών καθόλη την διάρκεια Οκτωβρίου - Νοεμβρίου 1943. Οι απώλειες θα είναι τεράστιες και σε μερικές περιοχές θα προκαλέσουν την διάλυση μερικών μονάδων του ΕΔΕΣ. Την επόμενη χρονιά, το 1944, θα αρχίσει η αναδιοργάνωση των μονάδων της οργάνωσης, καθώς και η δημιουργία νέων μεραρχιών όπως η Χ και η ΙΧ, που θα γράψουν σελίδες δόξας κατά την διάρκεια της επιχείρησης Κιβωτός του Νώε, τον Σεπτέμβριο του '44. Τελικά, οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ θα αποστρατευθούν τον Φλεβάρη του 1945 ύστερα απο αδικαιολόγητη απαίτηση των Άγγλων, αποδεικνύοντας το βρώμικο παιχνίδι που έπαιξαν στην πλάτη του Ζέρβα. Ο Χάιντς Ρίχτερ, στο " Δύο επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα, τόμος Β', σελίδα 221" αναφέρει: " Δεν αρκούσε να αποστρατευθούν οι ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, διότι η ηθική και πολιτική δύναμη του ΕΔΕΣ θα εξακολουθούσε να υπάρχει. Έπρεπε να υποστή μια ηθική και στρατιωτική υποταγή. Και τότε καταστρώθηκε το ύπουλο σχέδιο να τσακισθή ο ΕΔΕΣ από τον ΕΛΑΣ. Για να βεβαιωθούν ότι θα πραγματοποιηθή το ποθητό αποτέλεσμα, οι Βρετανοί πήραν ορισμένα μέτρα ( τα οποία θα αναφέρουμε εν συνεχεία). Όταν όμως ο ΕΛΑΣ δεν κατόρθωσε να υπερισχύσει αμέσως εναντίον του ΕΔΕΣ και ο τελευταίος ήρχισε αμυντικόν αγώνα, το B.B.C. διέδωσε, ότι ο ΕΔΕΣ διαλύθηκε. Για να μην διαψευσθή, όμως, οι Βρετανοί διέταξαν την εκκένωση της περιοχής από τον ΕΔΕΣ για να διατηρηθή έτσι ο μύθος της διαλύσεώς του...".                                                                                                Στις 15 Φεβρουαρίου του 1945 ο Ζέρβας θα πολιτευτεί και θα ιδρύσει το Εθνικόν Κόμμα Ελλάδος (ΕΚΕ). Στις εκλογές της 31 Μαρτίου 1946 το ΕΚΕ εξέλεξε 22 βουλευτές. Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950  το ΕΚΕ πήρε το 3,65% κ εξέλεξε 7 βουλευτές. Στις εκλογές του1952, ενώ το ΕΚΕ είχε ενσωματωθεί στο κόμμα των Φιλελευθέρων, ο Ζερβας δεν κατόρθωσε να εκλεγεί βουλευτής. Διετέλεσε 4 φορές υπουργός, άνευ Χαρτοφυλακίου, Δημόσιας Τάξεως, Δημοσίων Έργων και Εμπορικής Ναυτιλίας. Η πολιτική ήταν το όνειρό του, αν και δεν πέτυχε και πολλά πράγματα. Αναμφίβολα, το προσωπικό μεγαλείο του, ήταν την περίοδο 1942-1944. Ο Σόλωνας Γρηγοριάδης χαρακτήρισε τον Ζέρβα " πολέμαρχο αληθινό" (βλ. Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1941-1974, τόμος Ά, σελ. 165)  για τα όσα χτυπήματα κατάφερε στον κοινό εχθρό. Οι επικριτές του, προσπάθησαν να μειώσουν την προσφορά του, λέγοντας ότι ανέβηκε στο βουνό και στο αντάρτικο για προσωπικά οφέλη. Αναμφισβήτητα είχε και προσωπικά κίνητρα και βλέψεις. Ενδιαφερόταν για το μέλλον του. Στην παγκόσμια ιστορία, σε όλες τις περιόδους, οι μεγάλες προσωπικότητες είχαν και προσωπικές βλέψεις. Η τεράστια προσφορά του Ζέρβα στην πατρίδα δεν ήταν δυνατόν να ήταν μόνο απόρροια των βλέψεών του. Ο Διονύσης Μπενετάτος, γραμματέας της Επιτροπής του ΕΑΜ Αθήνας, έγραψε για τον Ζέρβα (βλ. " Το χρονικό της Κατοχής", σελ. 78-79): " Ο Ναπολέων Ζέρβας με τα εκτεταμένα ενδιαφέροντά του, επιζητούσε από το ένα μέρος μια θέση στον αγώνα της Εθνικής Αντιστάσεως από ιστορική φιλοδοξία εναρμονισμένη με τις οικογενειακές παραδόσεις των Ζερβαίων και τις ανάγκες του αγώνα εναντίον των κατακτητών και από το άλλο μέρος ο Ζέρβας απέβλεπε, σαν συνέχεια της αντιστάσεως, με έρεισμα τον αγώνα εναντίον των κατακτητών, να προβληθή σαν πολιτικός αρχηγός με αξιώσεις να κυβερνήσει την χώρα μετά την απελευθέρωση.[....] Πριν προχωρήσουμε σε περισσότερη ανάλυση της αντιμετωπίσεως των προσωπικών επιδιώξεων του Ζέρβα θα είμαστε άδικοι αν δεν αναγνωρίσουμε ότι ο Ζέρβας δόθηκε ολότελα στον αγώνα της Εθνικής Αντιστάσεως με το αναμφισβήτητο θάρρος που είχε και την ικανότητα που τον διέκρινε, διακινδυνεύοντας τα πάντα, τον εαυτό του, την οικογένειά του ολόκληρη και τις οικογένειες των αδελφών του. Η πράξη της αυτοθυσίας καλύπτει την σκιά των υποκειμενικών επιδιώξεων, όπως και η πορεία του αγώνα κάλυψε πολλά άλλα προηγούμενα σφάλματα και παρεκτροπές του Ναπ. Ζέρβα...".  Αν δούμε την ζωή του Ζέρβα, αυτή είναι συνυφασμένη με την δράση και την ανατροπή. Συμμετείχε σε κινήματα, διετέλεσε Φρούραρχος Αθηνών και ήρθε σε ρήξη με πρόσωπα σημαντικά της τότε Αθήνας, όπως ο εκδότης Λαμπράκης καθώς και ο διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, λόγω των συνεχών και αναλυτικών ερευνών του Ζέρβα στους λογαριασμούς του τελευταίου. Οπωσδήποτε, πρόκειται για μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της σύγχρονης Ελληνικής ιστορίας.

        Άφησε την τελευταία του πνοή την 10η Δεκεμβρίου 1957, μετά από πολύμηνη ταλαιπωρία απο καρδιακή ανεπάρκεια. Η σορός του μεταφέρθηκε στη Μητρόπολη και εξετέθηκε για λαϊκό προσκύνημα. Πλήθος κόσμου ακολούθησε την νεκρική πομπή, ενώ όλος ο πολιτικός κόσμος έδωσε το παρόν. Οι φίλοι και συμπολεμιστές του Στρατηγού δεν θα μπορούσαν να λείπουν. Ο λόγος μάλιστα, του Κομνηνού Πυρομάγλου, για τον φίλο και αρχηγό του, ήταν συγκλονιστικός.