Περί της δήθεν συνεργασίας Ζέρβα - Γερμανών: Ιστορικά τεκμηριωμένη απάντηση - Α' μέρος

Πηγή

Του Γιάννη Αθανασόπουλου
Ιστορικού

   Η ιστορία της Κατοχής και της Αντίστασης διακρίνεται για την αμφιλεγόμενη ταυτότητά της. Έχει χρησιμοποιηθεί μάλιστα και η φράση "εποχή της σύγχυσης" από ορισμένους ιστορικούς, όταν αναφέρονται στην περίοδο αυτή. Για όλους εμάς λοιπόν, ιστορικούς και μη, που ασχολούμαστε επί καθημερινής βάσεως με την μελέτη και την έρευνα της συγκεκριμένης περιόδου, είναι πολύ σημαντικό και ταυτόχρονα δύσκολο να βρούμε τον μίτο της Αριάδνης. Ωστόσο, χρέος του ιστορικού, είναι να αναλύει και να περιγράφει τα γεγονότα, μακριά από προσωπικές εμπάθειες ή συμπάθειες. Αυτό ομολογουμένως δεν είναι εύκολο. Πόσω μάλλον σε μία τόσο ταραγμένη δεκαετία όπως αυτή του 1940. Γι΄αυτό τον λόγο, ο καθένας που θέλει να έχει άποψη, οφείλει να τη βασίζει σε ντοκουμέντα που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση. Μέχρι σήμερα, έχει επικρατήσει το εξής παράδοξο στην βιβλιογραφία της περιόδου 1941-1944. Οι περισσότεροι ιστορικοί ερευνητές εστιάζουν αποκλειστικά σε αριστερές πηγές (προφανώς σαν απόρροια των πεποιθήσεών τους) και δη "σκληροπυρηνικές". Αυτό το φαινόμενο παρατηρείται και σε ξένους ιστορικούς, που το ίδιο σύστημα προσπαθεί να τους παρουσιάσει σαν "αντικειμενικούς και αυθεντίες". Αρνούνται οι άνθρωποι αυτοί όχι μόνο να μελετήσουν την "άλλη πλευρά", αλλά και να εστιάσουν σε μαρτυρίες και τεκμήρια που υποστηρίζουν διακεκριμένοι ιστορικοί ερευνητές, που ανήκουν στην αριστερά και που πολλοί από αυτούς υπήρξαν πρωταγωνιστές των γεγονότων, από καίριες θέσεις τόσο στο ΚΚΕ όσο και στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Επιπλέον, προσπαθούν να αφανίσουν τα αρκετά ντοκουμέντα που ενοχοποιούν τη δική τους παράταξη. Παρουσιάζουν χαλκευμένα πολλά στοιχεία και έγγραφα παραποιημένα με στόχο να προκαλέσουν την σύγχυση στους ερευνητές των αρχείων. Ακριβώς το ίδιο επεδίωξε και η υπηρεσία Ψυχολογικού πολέμου του Χίτλερ, η περιβόητη Άινς Τσε ( I/C ) με τη σύνταξη πλαστών εγγράφων, που μοναδικό σκοπό είχανε να προκαλέσουν εμφύλιο πόλεμο και να βάλουν στο μυαλό των δύο αντίπαλων οργανώσεων (ΕΛΑΣ και ΕΔΕΣ) ότι ο αντίπαλός τους ήταν ευνοούμενος των Γερμανών. Κάτι που τελικά το πέτυχαν. Τελειώνοντας τον πρόλογο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε, ότι στην αριστερή - κομματική βιβλιογραφία, όσο μπορούν, αποφεύγουν την αναφορά στις επίσημες βρετανικές πηγές. Οι αναφορές των μελών της Συμμαχικής αποστολής προς το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής είτε δεν χρίζουν ιδιαίτερης αναφοράς είτε αποσιωπούνται εντελώς επειδή αυτό συμφέρει την αριστερά. Μάλιστα, ο πρώτος αρχηγός της Συμμαχικής αποστολής Έντυ Μάγιερς σε συνέντευξή του σε ελληνικό περιοδικό είχε αναφέρει την διαστρέβλωση της ιστορικής αλήθειας από το ΚΚΕ, για τον τρόπο διδασκαλίας της εθνικής αντίστασης στην μεταπολιτευτική Ελλάδα ( βλ. Οικονομικό Ταχυδρόμο, τεύχος Οκτωβρίου 1995).
            Παρατηρείται λοιπόν, ιδίως στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στην Ελλάδα, μια προσπάθεια όχι απλώς αναγνώρισης της εθνικής αντιστασιακής οργάνωσης ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, αλλά αγιοποίησής της με στόχο να ξαναγράψει την ιστορία. Κάτι που το κατάφερε ο Ανδρέας Παπανδρέου σαν πρωθυπουργός, με την υιοθέτηση της παρακαταθήκης του ΕΑΜ και των προσωπικοτήτων που αφόρισε μετά το 1950 το ΚΚΕ σαν προβοκάτορες, προδότες, συνεργάτες των Γερμανών, πράκτορες των Άγγλων κλπ... Επόμενο βήμα ήταν η πολτοποίηση μεγάλου μέρους βιβλίων του Γενικού Επιτελείου Στρατού καθώς και της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού, που αναφέρονταν στην περίοδο 1941-1949 και αποκάλυπταν με ντοκουμέντα πολλά σφάλματα - τα οποία αναγνώρισε μετά το 1949 το ΚΚΕ σαν "λάθη και εγκλήματα" - της αριστεράς. Ευτυχώς αυτή η κάθε άλλο δημοκρατική μέθοδος, που εφαρμόστηκε από δεδηλωμένους "δημοκράτες" και ταυτόχρονα εντελώς αντιεπιστημονική, δεν αφάνισε όλες τις πηγές. Διασώθηκαν κάποια αντίτυπα ικανά να αποδείξουν το φιάσκο. Παράλληλα με την πολτοποίηση αυτών των βιβλίων, εμφανίστηκε μια πρωτοφανής προσπάθεια εκδοτικών οίκων, εφημερίδων και κομμάτων να παρουσιάζουν μελέτες που άλλαζαν την ως τότε ιστορία, "βάσει νεώτερων στοιχείων". Τα νεώτερα στοιχεία ακόμη και σήμερα δεν έχουν τεκμηριωθεί έναντι ελαχίστων ίσως εξαιρέσεων. Στις αναθεωρημένες αυτές μελέτες της αριστερής ή αριστερόστροφης βιβλιογραφίας, παραγράφηκαν ή δικαιολογήθηκαν συνεργασίες Ελασιτών με κατοχικές δυνάμεις ώστε να αφανίσουν τους "αντιδραστικούς", τους "εθνικόφρονες" και τους "φασίστες" ( χαρακτηρίζονταν έτσι γιατί δεν ανήκαν στο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, βλ. "Το μήλον της Έριδος, επανέκδοση ΔΟΛ, σελ. 92", Άρη Βελουχιώτη: "Πάς ο μή μεθ'ημών, φασίστας και προδότης" καθώς και στον τύπο του ΕΑΜ την άνοιξη του 1943), δικαιολογήθηκαν σφαγές αμάχων και μικρών παιδιών είτε με την ταμπέλα του "δωσίλογου" είτε με την δήθεν δικαιολογημένη άποψη ότι στον πόλεμο δυστυχώς συμβαίνουν και λάθη. Σημαία πλέον της αντεπίθεσης της αριστεράς έγιναν οι δήθεν συνεργασίες των μη κομμουνιστικών αντιστασιακών οργανώσεων με τους Γερμανούς. Με εκστρατεία λάσπης ολόκληρων δεκαετιών κατάφεραν να περάσουν την προπαγάνδα τους σε πάρα πολύ μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας. Προσωπικότητες ηγετικές της Εθνικής Αντίστασης όπως ο Ναπολέων Ζέρβας, ο Δημήτριος Ψαρρός, ο Γεώργιος Γρίβας καθώς και οργανώσεις όπως ο ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ, η ΕΚΚΑ-5/42 ΣΕ, η ΠΑΟ, η ΕΟΚ, ο ΕΣ στην Πελοπόννησο, οι ομάδες του Τσαούς Αντών, στο σύνολό τους αποκαλούνται σαν όργανα των Κατοχικών δυνάμεων και συνεργάτες αυτών. Στόχος του παρόντος άρθρου, όπως αναφέρεται και στον τίτλο του, είναι να αποδείξει τις ανακρίβειες και τα ψεύδη για την μεγαλύτερη αντικειμενικά προσωπικότητα της Εθνικής Αντίστασης, τον Ναπολέοντα Ζέρβα.
            Οι κατηγορίες που ειπώθηκαν για τον Στρατηγό, έχουν να κάνουν με τη πολυδιαφημιζόμενη συνεργασία του με τη Βέρμαχτ. Μάλιστα παρατηρείται μια αστάθεια μεταξύ αυτών των κατηγοριών καθώς δεν συμφωνούν μεταξύ τους. Οι βασικές περίοδοι που ο Ζέρβας λοιδορείται σαν συνεργάτης των Ναζί είναι ο Οκτώβρης - Νοέμβρης του 1943 και η άνοιξη του 1944. Μερικοί μιλούν για "συμφωνία κυρίων" με ή χωρίς την γνώση της Συμμαχικής Αποστολής, άλλοι για "διστακτικές κινήσεις" του Ζέρβα προς τους Γερμανούς ακόμη και επιθυμία του να υπάρξει μια κατανόηση μεταξύ τους. Όσο για την άνοιξη του '44 κατηγορείται για εφεκτικότητα έναντι του στρατού κατοχής και για πολύμηνη αδράνεια - ουδετερότητα. Πηγές των παραπάνω είναι τα συγγράμματα του Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, του Βάσου Μαθιόπουλου, του Χέρμαν Φράνκ Μάγιερ καθώς και των πολυδιαφημισμένων ιστορικών Χάγκεν Φλάισερ και Ντέιβιντ Κλόουζ. Επίσης αναφέρονται και τα γερμανικά αρχεία της Άινς Τσέ, της υπηρεσίας Ψυχολογικού Πολέμου των Γερμανών. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας εξετάσουμε μία μία τις κατηγορίες καθώς και την εγκυρότητά τους.

Η διαταγή - συμφωνία ΕΛΑΣ - Γερμανών στις 6/10/1943.

            Πρώτος ο Ενεπεκίδης αναφέρθηκε σε συνεργασία Ζέρβα - Γερμανών, στο βιβλίο του " Η Ελληνική αντίστασις 1941-1944, σελ. 93" όπου υπάρχει σχετικό κεφάλαιο με τον θορυβώδη τίτλο "Επιβεβαιούται το υπογραφέν σύμφωνο συμμαχίας Ζέρβα - Γερμανών". Με μια πρώτη ματιά και ενώ η έρευνα έχει προχωρήσει αρκετά μετά από τόσα χρόνια, φαίνεται η πρώτη ανακρίβεια καθώς δεν έχει βρεθεί ποτέ σύμφωνο Ζέρβα - Γερμανών. Και δεν έχει βρεθεί γιατί πολύ απλά δεν υπήρξε τέτοια συνεργασία. Μετά την κατάρρευση της πρώτης προσπάθειας να σπιλωθεί η εθνική δράση του Ζέρβα, το σενάριο άλλαξε και εγινε λόγος για συμφωνία κυρίων. Όμως, το βιβλίο αυτό του Ενεπεκίδη προκάλεσε αντιδράσεις όπως ήταν λογικό. Ο Κομνηνός Πυρομάγλου, μεταξύ πολλών άλλων, έστειλε επιστολή στην εφημερίδα " Το Βήμα", στις 8 Απριλίου 1978 όπου αναφέρει: "Αν το είχε πράξει (σσ. ο Ζέρβας), απόλυτα συνυπεύθυνος θα ήμουν και εγώ, γιατί ούτε από μένα κράτησε ποτέ μυστική, ή ήταν δυνατόν να κρατήσει μυστική, οποιαδήποτε απόφαση ή ενέργεια που αφορούσε την διεξαγωγή του αγώνα ...". Μετά από τις έντονες αυτές αντιδράσεις ο Ενεπεκίδης αναγκάστηκε να γράψει (σελ.12): " Όταν προσωπικότητες της Ελληνικής Αντίστασης του κύρους των ως άνω επιστολογράφων αμφισβητούν με τόση έμφαση την ύπαρξη ενός συμφώνου μεταξύ του ΕΔΕΣ και των Γερμανών πρέπει βεβαίως τα αρχεία να σιωπούν". Τα αρχεία αυτά είναι της Άινς Τσέ, την αναξιοπιστία των οποίων έχουν αποδείξει πολλοί έγκριτοι ιστορικοί θα τα αναλύσουμε παρακάτω. Όσον αφορά τον Οκτώβριο του 1943, έχουν ειπωθεί και δω κατηγορίες περί συνεργασίας. Ο Ντέιβιντ Κλόουζ στο βιβλίο του "Ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος, σελ.93" έγραψε: "Εν όψει της επικείμενης αναμέτρησης με το ΕΛΑΣ, ο Ζέρβας άρχισε να κάνει διστακτικές κινήσεις για να υπάρξει μια "κατανόηση" με τους Γερμανούς, εκμεταλλευόμενος μια ιδιωτική πρωτοβουλία του εκπροσώπου του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στα Γιάννενα, ο οποίος ήθελε να αποτρέψει γερμανικές ενέργειες κατά του αμάχου πληθυσμού". Πρίν ξεκινήσουμε με την αναλυτική απάντηση, σ' αυτό το σημείο καλό θα ήταν να περιγράψουμε τα γεγονότα των ημερών εκείνων. Στις 4 Οκτωβρίου παρουσιάζεται στο αρχηγείο του Ζέρβα μια επιτροπή αποτελούμενη από τον δήμαρχο Ιωαννίνων Βλαχλείδη, τον αντιπρόσωπο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού Μπίκελ, τον αρχιμανδρίτη της Μητρόπολης Αθανάσιο και τον ιδιώτη Δούμα. Η αντιπροσωπεία ανέφερε ότι παρουσιάζεται με εντολή του Γερμανού διοικητή του 22ου Σώματος Στρατού, στρατηγού Φον Λάντς, με στόχο την απελευθέρωση Γερμανών ομήρων και την παύση των εχθροπραξιών με αντάλλαγμα να σταματήσουν τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον των ανταρτών και να παύσουν τα αντίποινα σε βάρος του άμαχου πληθυσμού της περιοχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο αρχηγείο του Ζέρβα υπήρχε ανώτερος αξιωματικός των Βρετανών που γνώριζε άπταιστα τα ελληνικά, ο Μπίλ Τζόρνταν. Ο Ζέρβας άμεσα στέλνει τηλεγράφημα στο Στρατηγείο Μέσης Ανατολής, όπου αναφέρει τα ανωτέρω και ζητά οδηγίες. Οι οδηγίες φτάνουν μετά από ένα δίωρο και απαγορεύουν τη συνέχιση των διαγπραματεύσεων. Ο Ζέρβας απαντάει αρνητικά στην αντιπροσωπεία, η οποία αναχωρεί για τα Άγναντα και το στρατηγείο της VIII Μεραρχίας του ΕΛΑΣ Ηπείρου. Επομένως  ούτε διστακτικές κινήσεις έκανε ο Ζέρβας προς τους Γερμανούς, όπως αναφέρει ο Κλόουζ, ούτε τίποτα. Άλλωστε πως είναι δυνατόν να συνέβει αυτό, όταν τις διαπραγματεύσεις αυτές τις ξεκίνησαν οι Γερμανοί και έγιναν μέσω αντιπροσωπείας στο αρχηγείο του Ζέρβα; Αν ο Ζέρβας ήθελε την οποιαδήποτε συνεργασία θα πήγαινε αυτός στους Γερμανούς. Μετά λοιπόν την αποτυχία να συμφωνήσει με τον Ζέρβα, η αντιπροσωπεία όπως είπαμε κατευθύνθηκε προς τον ΕΛΑΣ Ηπείρου στις 5 Οκτωβρίου. Η συμφωνία επετεύχθη γρήγορα καθώς την επομένη ( 6-10-1943) η 8η Μεραρχία διατάζει τα εξής: "Μέχρι νεωτέρας διαταγής παύσατε πάσαν ενέργειαν εναντίον Γερμανών είτε εις τας οδούς είτε εις την ύπαιθρον έστω και μεμονωμένα. Πλήν της περιπτώσεως επιθέσεως εκ μέρους των Γερμανών. Να ειδοποιηθώσι σχετικώς δια του ταχυτέρου μέσου άπαντα τα τμήματα υμών και το εφ ΕΛΑΣ περιοχής προς πρόληψιν ενεργειών εκ μέρους του. Η παρούσα εκτελεσθή πιστώς εκ παραλλήλου όμως να μην χαλαρωθώσι τα μέτρα ασφαλέιας σας. Τα ανωτέρω μέτρα λαμβάνονται καθ' όσον οι Γερμανοί επρότειναν επαφήν με εκπροσώπους ανταρτικών δυνάμεων ίνα προτείνουν όρους παύσεως ενεργειών εναντίον αμάχου πληθυσμού και ανταρτών, υπό τον όρον ελευθερίας οδικών συγκοινωνιών και παύσεως ενεργειών ανταρτών εναντίον τους. Διά νεωτέρας μας διαταγής θα σας γνωστοποιήσωμεν αποτελέσματα συναντήσεώς μας". Την διαταγή υπογράφουν οι Νάσσης και Κατσαντώνης και κοινοποιείται υπό τύπο αναφοράς (ΥΤΑ) στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ. Ο κύριος Κλόουζ πάνω σ' αυτό αναφέρει (σελ.93): " Και ενώ η αρχικά θετική ανταπόκριση των τοπικών διοικητών του ΕΛΑΣ απορρίφθηκε ξερά από το αρχηγείο του ΕΛΑΣ, ο Ζέρβας άρχισε παρατεταμένες επαφές που τις διέκοψαν οι Γερμανοί μόνο όταν αντιλήφθηκαν ότι υπήρχε βρετανική ανάμειξη που είχε για σκοπό την καθυστέρηση των εκκαθαριστικών επιχειρήσεών τους. Τελικά, όμως, στον Ζέρβα που ήταν πρόθυμος να συνεχίσει αυτές τις επαφές με τους Γερμανούς για να αποφύγει τον πόλεμο σε δύο μέτωπα - απαγορεύτηκε από το Κάϊρο να συνεχίσει τις συνομιλίες". Πέρα από την σύγχυση του Κλόουζ όπου αυτοαναιρείται στο ίδιο του το κείμενο, αξίζει να επικεντρωθούμε στον έντεχνο τρόπο που ξεφεύγει από το θέμα. Ενώ αναφέρεται στην "αρχικά θετική ανταπόκριση των διοικητών του ΕΛΑΣ", ξαφνικά χωρίς περαιτέρων ανάλυση ξεμπερδεύει το αδιέξοδό του λέγοντας ότι αυτή η θετική ανταπόκριση απορρίφθηκε από το αρχηγείο του ΕΛΑΣ. Προφανώς φοβάται να επικαλεσθεί πηγές και αρχεία του ΕΛΑΣ που είναι πλέον παραδεκτά από όλους. Έτσι προσπαθεί να τα ρίξει όλα στον Ζέρβα, πράγματα τα οποία έκανε ο ΕΛΑΣ. Οπωσδήποτε πρόκειται για διαστρέβλωση των γεγονότων και σαφέστατα αντιεπιστημονική συμπεριφορά. Πάμε να τεκμηριώσουμε του λόγου το αληθές μέσα από τα αρχεία του ΕΛΑΣ Ηπείρου. Στις 10 Οκτωβρίου η VIII Μεραρχία στέλνει νεό τηλεγράφημα προς το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, πράγμα που αποδεικνύει την όχι και τόσο ξερή απόρριψη του αρχηγείου του ΕΛΑΣ, που αναφέρει μεταξύ άλλων: "...Ημείς υπεσχέθημεν μέχρι 14ης τρέχοντος να σταματήσωμε κάθε εχθρικήν ενέργειαν ενατίον των Γερμανών με την ανάληψιν εκ μέρους των της υποχρεώσεως να παύσουν τα αντίποινα εις βάρος του πληθυσμού και κάθε ενέργειαν εναντίον μας. Επίσης υπεσχέθημεν και τη συνάντηση μετά του Γερμανού Αξ/κού την 14 τρέχοντος με την προυπόθεση ότι μέχρι της ημέρας εκείνης θα έχομεν λάβει τας οδηγίας σας. Ομοίαν υποσχεσιν έδωσε και η οργάνωσις του ΕΔΕΣ. Η επιτροπή της πόλεως των Ιωαννίνων μας εξέθεσε με τα μελανώτερα χρώματα τας αφαντάστους αγριότητας και την έκταση των καταστροφών αίτινες εγένοντο εις βάρος του αμάχου πληθυσμού των περιοχών των ευρισκομένων πέριξ των οδών και πόλεων εφ' ολοκλήρου της Ηπείρου, και αίτινες είναι ανώτεροι πάσης περιγραφής, σημειωτέον ότι εις τας εκτελέσεις και τα παντός είδους κακουργήματα και λεηλασίες πρωτοστατούν Αλβανοί εκ Τσαμουριάς εις τας περιοχάς Φαναρίου Φιλιατών Ηγουμενίτσας, και αν εξακολουθήσουν θα ερημωθή τελείως η Ήπειρος". Η ομολογία είναι πεντακάθαρη. Όσο για το ότι ο ΕΔΕΣ έδωσε όμοια υπόσχεση αναιρείται από πολλά που θα αναφέρουμε παρακάτω. Χαρακτηριστικός είναι ωστόσο ο Ντομινίκ Έντ, αριστερώτατων πεποιθήσεων, που στο βιβλίο του "Οι Καπετάνιοι, ο Ελληνικός εμφύλιος πόλεμος 1943-1949, επανέκδοση ΔΟΛ, σελ. 166" γράφει: " Η αντιπροσωπεία των Ιωαννίνων καταχράστηκε την εμπιστοσύνη του ΕΛΑΣ, βεβαιώνοντας πως ο ΕΔΕΣ, με συμφωνία της Βρετανικής Αποστολής, είχε δεχτεί τη συνάντηση. Το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ παίρνει το μήνυμα κατά γράμμα, απαγορεύει κάθε μεταγενέστερη επαφή και κατηγορεί τον Ζέρβα για προδοσία". Έτσι προσπαθεί να δικαιολογήσει τα γεγονότα ο Έντ. Αυτή είναι η δικαιολογία για την επίθεση του ΕΛΑΣ κατά του ΕΔΕΣ. Παρουσιάζει τον δεύτερο σαν συνεργαζόμενο με τον κατακτητή, παρόλο που ο ΕΛΑΣ υπεγράφει συμφωνητικά μαζί του, για να μην αποδειχθεί ό,τι προτεραιότητα του ΕΛΑΣ δεν ήταν οι Γερμανοί αλλά οι εγχώριοι αντίπαλοι. Την άποψη αυτή την επιβεβαιώνουν πολλά σημαντικά στελέχη του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και όχι μόνο. Ο Καπετάνιος του ΕΛΑΣ Φώτης Βερμαίος ή Φοίβος Γρηγοριάδης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, έγραψε αργότερα για την επίθεση του ΕΛΑΣ κατά του ΕΔΕΣ τον Οκτώβριο του 1943: " Και όμως, για να δικαιολογήσει ο ΕΛΑΣ την επίθεσή του κατά των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ, διέδιδε ψευδώς, ότι ο Ζέρβας υπέγραψε ανακωχή με τους Γερμανούς". Επιπλέον, ο Θωμάς Δρίτσας ( Πέτρος Αργυρόπουλος) σε επιστολή του στην εφημερίδα "Αυγή", στο φύλλο της 4ης Οκτωβρίου 1981 επισημαίνει: " ... και χάρηκα ιδιαίτερα γιατί σαν οργανωτικός γραμματέας του ΕΑΜ Ηπείρου, που συνεργάστηκα και στην παρανομία και κατά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων με τον αείμνηστον υπαρχηγό του ΕΔΕΣ Πυρομάγλου και την Επιτροπή του ΕΔΕΣ Ηπείρου, είμαι σε θέση να διαβεβαιώσω πως πέρα από τη λάσπη που μείς δεν διστάζαμε τότε να ρίχνουμε κατά των πολιτικών αντιπάλων μας, κανένα αποδεικτικό στοιχείο δεν είχαμε για την περιβόητη εκείνη συνεργασία του Ζέρβα με τους Γερμανούς και τις συντονισμένες δήθεν πολεμικές επιχειρήσεις τους κατά του ΕΛΑΣ Ηπείρου...". Ακόμη πιο αποκαλυπτικός είναι ο Κρίς Γουντχάουζ, ο αρχηγός της Συμμαχικής Αποστολής την εποχή εκείνη, που στο πόνημά του "Το μήλο της Έριδος, επανέκδοση ΔΟΛ, σελ.118" (το οποίο θεωρείται κορυφαία πηγή για την περίοδο αυτή και δικαίως) αναφέρει επί λέξη: "... η μαρτυρία που παρουσίασε ο Άρης, για να αποδείξει ότι ο Ζέρβας είχε υπογράψει ανακωχή με τους Γερμανούς τον Οκτώβριο του 1943, ήταν ένα τηλεγράφημα από έναν αξιωματικό, διοικητή μεραρχίας του ΕΛΑΣ κοντά στην περιοχή του Ζέρβα. Αλλά ο Άρης είχε παρεξηγήσει την πληροφορία. Ο διοικητής της μεραρχίας ανέφερε τα εξής: Εκπρόσωποι του Ερυθρού Σταυρού του είπαν ότι είχαν πείσει μόλις τον στρατηγό Ζέρβα να υπογράψει ανακωχή δεκατεσσάρων ημερων με τους Γερμανούς και ότι είχε συμφωνήσει να κάνει το ίδιο. Το ότι ο Ζέρβας δεν το έκαμε, αποδείχνεται από δύο γεγονότα: πρώτον, ότι ένας Άγγλος αξιωματικός, που γνώριζε θαυμάσια τα ελληνικά, ήταν παρών σε όλητην διάρκεια της συνάντησης αυτής του Ζέρβα με τους εκπροσώπους του Ερυθρού Σταυρού¨ δεύτερον, ότι, λίγες μέρες μετά την συνάντηση αυτή, ακολούθησε μια από τις μεγαλύτερες σε διάρκεια και σκληρότητα μάχες που δόθηκαν μεταξύ Ζέρβα και Γερμανών. Κανένα από τα δύο αυτά γεγονότα, όμως, δεν εμπόδισε το Γενικό Αρχηγειό του ΕΛΑΣ να δώσει στη δημοσιότητα τη δική του εκδοχή, ούτε εμπόδισαν τον Άρη Βελουχιώτη να εξαπολύσει πλευρική επίθεση κατά του Ζέρβα, στο κορύφωμα της μάχης κατά των Γερμανών. Η μαρτυρία στην περίπτωση αυτή, επομένως, εκθέτει το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, όχι πάντως τον Ζέρβα". Μάλιστα ο Γούντχάουζ δεν σταματά εδώ. Σε υποσημείωση του για τα παραπάνω προσθέτει (σελ.176): " Οι κρίσιμες λέξεις στα Ελληνικά ήταν: εδώσαμεν παρομοίαν υπόσχεσιν. Αυτό το κείμενο το έδειξαν μόνο σ' εμένα, στις 12 Οκτωβρίου 1943, στο Περτούλι (Θεσσαλία). Κανένας άλλος εκτός από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ δεν το ξαναείδε ποτέ, γι' αυτό και σε κάθε συζήτηση για το περιεχόμενό του το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ λέει τα αντίθετα από αυτά που λέω εγώ. Είναι το μόνο ενοχοποιητικό ντοκουμέντο που παρουσίασε ποτέ ελληνικό κόμμα και για το οποίο γνωρίζω με βεβαιότητα ότι είναι γνήσιο. Οι Έλληνες, προκειμένου να εκθέσουν πολιτικούς αντιπάλους, δεν διστάζουν να παρουσιάσουν, ή τουλάχιστον να αποδεχθούν, πλαστές μαρτυρίες. Αυτό όμως δεν μπορεί να αληθεύει σ' αυτή την περίπτωση, αφού εκείνοι που ενοχοποιούνται από το έγγραφο αυτό μου το έδειξαν τυχαία μόνοι τους". Για την ίδια περίοδο ο Κομνηνός Πυρομάγλου γράφει σο βιβλίο του "Τί είπα στον Λίβανο, σελ 26": " Εις τον κ. Πίσπιρην Διοικητήν της VIIIης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, ετηλεφώνησα την απάντησίν μας εις την Επιτροπήν και συνεφωνήσαμεν. Ο Ταγματάρχης Πίσπιρης όμως μετά του Καπετάνιου της Μεραρχίας του και του Πολιτικού Καθοδηγητού, υπέγραψαν ανακωχήν μετά των Γερμανών. Ανακωχήν μετά των Γερμανών και των Τουρκαλβανών, διά να έχουν ελεύθερα τα χέρια να μας κτυπήσουν. Τούτο διευκόλυνε και τους Γερμανούς, οι οποίοι ήρχισαν ταυτοχρόνως μετά του ΕΛΑΣ την επίθεσίν των εναντίον μας. Έγινε, υπεγράφη η ανακωχή με τους Γερμανούς υπό της VIIIης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ εν γνώσει του Γεν. Στρατηγείου του ΕΛΑΣ. Ασφαλώς ναι. Διότι όταν την επαύριον δια κρυπτογραφικού τηλεγραφήματος ή περί ής πρόκειται Μεραρχία ανέφερεν τούτο, το Γεν. Στρατηγείον ΕΛΑΣ, όχι μόνον δεν αντέδρασεν, αλλά και εδέχθη πλήρως την κατάστασιν και συνειργάσθη κατά ένα τρόπο με τους Γερμανούς. Την 10ην Οκτωβρίου 1943 κατέπαυσαν αι εχθροπραξίαι μεταξύ ΕΛΑΣ αφ' ενός και Γερμανών και Τουρκαλβανών αφ' ετέρου. Όλα τα στοιχεία περί της ανακωχής ταύτης είναι κατατεθειμένα εις το Στρατηγείον Μέσης Ανατολής. Διαταγές, πρωτόκολλα και τηλεγραφήματα, αποδεικνύοντα την προδοτικήν ταύτην πράξιν, είναι κατατεθειμένα. Έτσι καθ' ην στιγμήν το ΕΑΜ μας συκοφαντεί, ότι συνεργαζόμεθα με τους Γερμανούς, αυτό υπογράφει ανακωχήν. Καθ' ην στιγμήν το ΕΑΜ μας επιτίθεται, η επίθεσίς του συγχρονίζεται με την επίθεσιν των Γερμανών. Την σκοτεινήν αυτήν ιστορίαν θα την μάθει εις όλας της τα λεπτομερείας ο Ελληνικός λαός. Θα χυθή πλήρες φώς και τότε θα αποδειχθή ποιοί είναι οι προδόται". Στίς 13 Οκτωβρίου 1943, η VIII Μεραρχία του ΕΛΑΣ ενημερώνει το 24ο και 15ο Σύνταγμά της για την δράση της καθώς και για τα αποτέλεσματα των συννενοήσεών της με τους Γερμανούς. Τα έγγραφα μιλούν από μόνα τους:

Η διαταγή της VIIIης μεραρχίας 13/10/'43.

       " Σας γνωρίζομεν ότι η εκκαθάρισις τμημάτων ΕΔΕΣ εις την περιοχήν 85 Συντάγματος ετερματίσθη μέχρι περιοχής Κράψης, συλληφθέντων Λυγεράκη και Κωνσταντινίδη. Εις την περιοχήν 3/40 Συντάγματος πληροφορίαι ιδιωτικαί φέρουν αφοπλισθείσαν ομάδα ΕΔΕΣ εις Φτέρη και ότι ο Τζουμερκιώτης ευρίσκετο την 10ην τρέχοντος εις Χώσεψην. Τμήματα ΕΛΑΣ Δυτικής Στερεάς εκινήθησαν προς κέντρα Ζέρβα. Τμήματα 9ης, 10ης και 1ης Μεραρχίας ενούμενα μετά του 15ου Συν/τος εξακολουθήσουν εκκαθάρισιν περιοχής Τζουμέρκων. Γνωρίσατέ μας αμέσως πορείαν εκκαθαρίσεώς σας. Εζητήθη από Γερμανούς εκ μέρους μας παράτασις εκεχειρίας μέχρις 20ης τρέχοντος μέχρι της οποίας δεν θα προβήτε εις ουδεμίαν επιθετικήν ενέργειαν κατ' αυτών. Ανεξακρίβωτοι πληροφορίαι φέρουν συλληφθέντα Στρατηγόν Νάσσην, ευρισκόμενον μόνον καθ' οδόν δι' υπηρεσίαν προ της ενάρξεως της εκκαθαρίσεως". Την διαταγή υπογράφουν οι Πίσπιρης, Κατσαντώνης. Το έγγραφο αυτό κονιορτοποιεί τους ισχυρισμούς όσων υποστηρίζουν ότι το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ αντέδρασε και απαγόρευσε την συνεργασία με τους Γερμανούς. Όπως είδαμε και παραπάνω η 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ Ηπείρου ενημέρωσε το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ στις 6 Οκτωβρίου για τις προτάσεις των Γερμανών. Στις 10 ενημερώνει ρητά και ξεκάθαρα ότι πείσθηκε και υπέγραψε σμφωνητικό μαζί τους και τώρα με το έγγραφο αυτό της 13ης Οκτωβρίου, δηλώνει ότι αποδέχθηκε την παράταση εκεχειρίας που πρότειναν οι ναζί μέχρι της 20 Οκτωβρίου. Από τις 6-20 Οκτωβρίου οι Ελασίτες, υπό την γνώση και έγκριση των Σαράφη, Βελουχιώτη και Τζήμα δεν χτυπούν τους Γερμανούς στην Ήπειρο. Αντιθέτως, κλείνουν ανακωχή δύο εβδομάδων μαζί τους όχι για να σώσουν τον άμαχο πληθυσμό αλλά για να αφανίσουν τις δυνάμεις του Ζέρβα που ήταν το τελευταίο μεγάλο εμπόδιο για την κατάληψη της εξουσίας. Την ίδια στιγμή οι Γερμανοί στέλνουν πάλι αντιπροσωπεία στις 12 Οκτωβρίου αποτελούμενη από τον Μητροπολίτη Άρτας, τον γιατρό Κομπορόζο σαν αντιπρόσωπο του Ερυθρού Σταυρού και τρείς πολίτες. Ζητούν από τον Ζέρβα να σκεφθεί τις προτάσεις των Γερμανών για να σώσει τον πληθυσμό από αντίποινα. Το βράδυ της ίδιας μέρας ο διοικητής του 22ου Σώματος στρατού της Βέρμαχτ, ο στρατηγός Φόν Λάντς, έστειλε μήνυμα στο Αρχηγείο του Ζέρβα ζητώντας συνάντηση για σύναψη ανακωχής. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι απώτερος σκοπός των Γερμανών ήταν να πείσουν αντάρτες και συμμάχους ότι σκόπευαν να αποσυρθούν από την Ελλάδα. Με την επιμονή που ζητούσαν οι Γερμανοί ανακωχή έδιναν αριστοτεχνικά αυτή την εντύπωση. Και όλες οι αντιστασιακές οργανώσεις πείστηκαν. Από την άλλη η συνεχιζόμενη επιμονή των Γερμανών να συνάψουν ανακωχή με τον Ζέρβα, αποδεικνύει ότι αυτοί επιθυμούσαν την συνεργασία και όχι ο Ζέρβας. Όλες οι αντιπροσωπείς του Ερυθρού Σταυρού πήγαν στο αρχηγείο του ΕΔΕΣ και όχι αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ στους Γερμανούς. Δεν υπήρχε καμία πρόθεση του Ζέρβα για συνεργασία με τη Βέρμαχτ. Στην πρόταση του Λάντς ο Ζέρβας του απάντησε ότι θα ενημέρωνε πρώτα το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Την ίδια στιγμή στέλνει τηλεγράφημα στο Κάιρο όπου ενημερώνει αναλυτικά τις προτάσεις των Γερμανών. Αναφέρει μεταξύ άλλων: "... Αναφέρω προσθέτως ότι λόγω γενικής επιθέσεως του ΕΑΜ εναντίον μας αναγκάζομαι αποσύρω τμήματά μου από προφυλακάς, ίνα αντικρούσω προδοτικήν προσπάθειαν Εαμιτών Στόπ.- Από της δεκάτης τετάρτης Οκτωβρίου δεν θα έχω προφυλακάς με Γερμανούς καθ' όσον ΕΑΜ με συγκεντρωμένας δυνάμεις του βαδίζει εναντίον μας Στόπ.- Τμήματά μου Θεσσαλίας αγωνίζονται σκληρά κατά ΕΑΜ Στόπ.- Δεν φαίνεται άσχετος η Γενική του ΕΑΜ επίθεσις εναντίον μας με την απόφασιν αποχωρήσεως Γερμανών Στόπ.- ΕΑΜ επιχειρεί γίνη κύριον Ελλάδος διά των όπλων πρό της αποβάσεως Συμμαχικών Στρατευμάτων εις Ελλάδα Στόπ.- Πρό τοιαύτης καταστάσεως διμετώπου πολέμου κατά Γερμανών και Εαμιτών παρακαλώ διατάξατε αμέσως, ό,τι νομίζεται καλόν πράξω Στόπ.- Υποβάλλω γνώμην παρελκύσω πρότασιν περί ανακωχής Γερμανών Στόπ.- Πρός τούτο δύναμαι αποστείλω δύο Αξιωματικούς Επιτελείου μου συναντηθούν μετά δύο Γερμανών απεσταλμένων Στόπ.- Τοιτουτρόπως θα ακούσωμεν από στόματος Γερμανών τί ζητούσιν και αντιληφθώμεν αυτοπροσώπως προθέσεις των Στόπ.- Καταλλήλους Αξιωματικούς προς τούτο έχομεν Στόπ.- 12 Οκτωβρίου 1943.- Ν. Ζέρβας". Το παραπάνω κείμενο είναι συγκλονιστικό. Μέσα σε λίγες γραμμές ο στρατηγός Ζέρβας κατορθώνει να αποτυπώσει όλη τη πολιτική του ΕΑΜ, ενώ γίνεται ξεκάθαρη αναφορά σε διμέτωπο πόλεμο, που διεξηγαγε ο ΕΔΕΣ. Και επειδή κάποιοι μπορεί να προτρέξουν και να κάνουν λόγο για επιθυμία του Ζέρβα να συνάψει ανακωχή με τους Γερμανούς, εξαιτίας της γνώμης του να "παρελκύσει πρόταση περί ανακωχής Γερμανών", ενημερώνω ότι το ρήμα "παρελκύσω" προέρχεται από το ουσιαστικό "παρέλκυση" που σημαίνει: σκόπιμη, ηθελημένη καθυστέρηση, επικήμυνση του χρονικού διαστήματος μέσα στο οποίο (πρέπει να) γίνεται κάτι, τρενάρισμα ( Λεξικό της κοινής νεοελληνικής, Μανώλη Τριανταφυλλίδη). Οι Βρετανοί απαντούν την επομένη 13-10-1943: " Επ' ουδενί λόγω είμεθα διατεθειμένοι να συζητήσωμεν ανακωχήν μεταξύ Ανταρτών και Γερμανών Στόπ.- Δυνατοί όροι μόνον άνευ όρων παράδοσις και δεν πρέπει να λάβη χώραν η συνάντησις με Συντ/ρχην BIEL Στόπ.- Έαν πληροφορία αυτή ακριβής, και δεν δυνάμεθα να ισχυρισθώμεν ότι τας θεωρούμεν ανακριβείς, ότι Γερμανοί σκέπτονται αποσυρθώσι εξ Ελλάδος, εξακολουθήσατε παρενοχλούντες αυτούς κατά τον εντονώτερον δυνατόν τρόπον και καταστήσατε τας δυνάμεις των ανικάνους προς περαιτέρω στρατιωτικάς ενεργείας εις άλλα μέτωπα Στόπ.- Συγχαρητήρια διά λαμπρά αποτελέσματα των τελευταίων σας ενεργειών αίτινες φαίνεται ότι έσχον τα αποτελέσματά  των.-". Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι ο Ζέρβας δεν σταμάτησε να πολεμά τους ναζί καμία στιγμή. Και αυτό προκύπτει από τα συγχαρητήρια που του δίνουν οι Σύμμαχοι. Αν ήταν συνεργάτης των Γερμανών σαφέστατα θα φαινόταν από τα πεδία των μαχών και βεβαίως οι Άγγλοι δεν θα του έστελναν ένα τέτοιο τηλεγράφημα. Το δεύτερο συμπέρασμα είναι ότι οι Βρετανοί δεν απαντάνε σ' αυτά που τους ρωτά ο Ζέρβα όσον αφορά τη στάση του ΕΑΜ. Σε απάντηση του Ζέρβα την ίδια μέρα στο ΣΜΑ, αναφέρεται από τον στρατηγό ότι δεν πρόκειται να συναντηθεί αντιπροσωπεία του ΕΔΕΣ με Γερμανούς αξιωματικούς και ότι η πρόταση σχετικά με άνευ όρων παράδοση θα διαβιβαστεί άμεσα. Ωστόσο, ο Ζέρβας αναφέρει ότι από την 7η Οκτωβρίου το ΕΑΜ έχει ξεκινήσει την αιματοχυσία κατά του ΕΔΕΣ. Κάνει ύστατη έκκλιση στους συμμάχους να επέμβουν και να πείσουν το ΕΑΜ να σταματήσει να χτυπά ταυτόχρονα με τους Γερμανούς τον ΕΔΕΣ. Ταυτόχρονα εκφράζει την πίστη του οτι στο σύνολό του ο στρατός του ΕΛΑΣ δεν επιθυμεί τον εμφύλιο σπαραγμό. Το γεγονός ότι το ΕΑΜ προτίμησε να στραφεί κατά του Ζέρβα αντί να χτυπήσει τους Γερμανούς μας το επιβεβαιώνει και ο Θανάσης Χατζής, ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, στο βιβλίο του " Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε, σελ. 393" : " Το ότι ( ο Σιάντος) δεν σταμάτησε την επίθεση κατά του Ζέρβα και δεν έκανε προσπάθεια να προσανατολίσει τον ΕΛΑΣ βασικά στον κύριο αντίπαλο της στιγμής, τον κατακτητή, ήταν ένα σοβαρό λάθος". Απόρροια της άρνησης του Ζέρβα των προτάσεων του Λάντς ήταν η επιχείρηση " Πάνθηρ" των Γερμανών με πέντε χιλιάδες Αλπινιστές της πολύπειρης μεραρχίας Εντελβάις να εξορμούν στην Ήπειρο κατά του Ζέρβα, αφού ο ΕΛΑΣ μέχρι τις 20 Οκτωβρίου ήταν σε ανακωχή με τον εχθρό και ουσιαστικά συνεμπόλεμος. Από τις 17 Οκτωβρίου ξεκινούν οι επιχειρήσεις αυτές που στόχο είχαν τον Ζέρβα. Μάλιστα, ο επίσημος ιστορικός του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, χρισμένος με το αξίωμα αυτό από το ΚΚΕ, ο Σόλωνας Γρηγοριάδης αναφέρει (Συνοπτική Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης 1941-1945, σελ. 369) ότι ο Ναπολέων Ζέρβας " υπήρξε ο μεγαλύτερος στόχος και θύμα της γερμανικής εκείνης σκηνοθεσίας". Το ίδιο κατατοπιστικός είναι και ο κορυφαίος Γερμανός ιστορικός (αριστερών πεποιθήσεων) σε θέματα νεότερης ιστορίας Ελλάδος και Κύπρου, Χάιντς Ρίχτερ: " Στις 10 Οκτωβρίου ο ΕΛΑΣ χτύπησε τρείς θέσεις του ΕΔΕΣ από ανατολικά. Στις 18 Οκτωβρίου οι Γερμανοί επετέθηκαν στα Τζουμέρκα από την Άρτα και τα Γιάννενα, δηλαδή από τα δυτικά. Από τις 18 Οκτωβρίου μέχρι 5 Νοεμβρίου ο ΕΔΕΣ σ' ολόκληρη την περιοχή των Τζουμέρκων. ήταν αναγκασμένος να κάνει διμέτωπο αγώνα" (βλ. Β' τόμο " Δύο επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις στην Ελλάδα, σελ. 41, τόμος Β").

              Στις 20 Οκτωβρίου, τελευταία μέρα εκεχειρίας ΕΛΑΣ-Γερμανών, ο Άρης Βελουχιώτης κατά κόσμον Θανάσης Κλάρας, στέλνει ιδιόχειρη διαταγή προς την 8η Μεραρχία του ΕΛΑΣ όπου την ψέγει γιατί απέσυρε τμήματά της από επίθεση κατά του ΕΔΕΣ ώστε να παρεμποδίσει τους Γερμανούς. Αναλυτικά η επιστολή του "ήρωα" Βελουχιώτη: " Ως υπεύθυνος διαχειριζόμενος το ζήτημα της εκκαθαρίσεως του ΕΔΕΣ, επί των υμετέρων ενεργειών έχω να παρατηρήσω: α) Πολιτικής και από στρατηγικής και τακτικής άποψης του πολέμου μας εναντίον του εσωτερικού ( Ζέρβας - αντίδραση) και εξωτερικού  ( Γερμανοί) εχθρού, η ενέργειά σας να αποσύρετε τις εναντίον του ΕΔΕΣ δυνάμεις για να συμπτύξετε και προβάλετε αντίσταση προς Μέτσοβον ενεργούντες Γερμανούς, είναι απολύτως εσφαλμένη και ασύμφορος. β) Κατά την γνώμη μου είναι χίλιες φορές προτιμότερο να διανοίξουν οι Γερμανοί την οδόν Ιωαννίνων - Μετσόβου - Καλαμπάκας, παρά να εξακολουθήσει υφιστάμενος ο ΕΔΕΣ, έστω για μια βδομάδα ακόμη. γ) Γι' αυτό εντέλλομαι όπως άμα λήψει παρούσης διατάξητε αμέσως τον Καβαλάρη, απαλλασομένου του εφεδρικού και συμπληρουμένης της δυνάμεως του δια δυνάμεων ενεργού ΕΛΑΣ, ωστέ να έχει 300 άνδρας τουλάχιστον, να κινηθή ταχύτατα προς θέση Πλάκα και εκείθεν δράση εναντίον Εδεσιτών, λαμβάνων επαφήν με τα υμέτερα τμήματα και υπό τας διαταγάς μου, του λοιπού αποτελούσης της δυνάμεώς του μέρους του υπ' εμέ ανεξαρτήτου εκκαθαριστικού συγκροτήματος. δ) Αναφέρατε δια του ιδίου συνδέσμου λήψιν παρούσης και έναρξιν εκτελέσεως".Η διαταγή αυτή επιβεβαιώνεται περίτρανα από την Γενική Έκθεση του Βελουχιώτη προς το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ, όπου απολογείται αργότερα για την αποτυχία του να διαλύσει τον ΕΔΕΣ. Πάνω σ' αυτή την περίοδο Οκτωβρίου - Νοεμβρίου 1943, ο Χέρμαν Φράνκ Μάγιερ -μακαρίτης πλέον- πρώην έμπορος και αργότερα ιστορικός ερευνητής της περιόδου 1941-1944, σε συνένετυξή του το 2004 στην "Καθημερινή" είχε δηλώσει: " ...ο Ζέρβας ήρθε σε επαφή με τους Γερμανούς ( η πρώτη ήταν την 3η Οκτωβρίου 1943), με στόχο να συμφωνήσουν μια άτυπη κατάπαυση του πυρός. Ήταν μια προφορική συμφωνία κυρίων. Έχω συνομιλήσει με πολλούς Γερμανούς βετεράνους της συγκεκριμένης μονάδος και μου έχουν επιβεβαιώσει το γεγονός". Η απάντηση ήρθε από τον Θέμη Μαρίνο και τον Κώστα Ιωάννου με επιστολές ανταπάντησης στην ίδια εφημερίδα και ήταν αποστομωτική. Πέραν αυτών ωστόσο, υπάρχουν πολλές ακόμη μαρτυρίες που αναιρούν τα όσα ανέφερε ο Μάγιερ. Μαρυρίες μελών της συμμαχικής αποστολής, που ήταν πρωταγωνιστές σ' αυτά τα γεγονότα. Ο Νάιτζελ Κλάιβ (Εμπειρία στην Ελλάδα, σελ. 81) γράφει: " Επιπλεόν όταν το Γερμανικό Επιτελείο έστειλε έναν εκπρόσωπο του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού στον Ζέρβα, και στον διοικητή της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο, για να προτείνει τη σύναψη ανακωχης, ο Ζέρβας ακολουθώντας τις εντολές του Καίρου αρνήθηκε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις. Κατόπιν τούτου οι Γερμανοί τον ... βράβευσαν με μια σφοδρή επίθεση. Αντιθέτως, ο ΕΛΑΣ συμφώνησε να διεξαγάγει διαπραγματεύσεις και συγχρόνως, εκμεταλλεύθηκε το γεγονός ότι οι Γερμανοί είχαν συγκεντρώσει τις προσπάθειές τους στην αντιμετώπιση του ΕΔΕΣ". Ο Τόμ Μπάρνες, σύνδεσμος του Ζέρβα με τους Βρετανούς, σε επίσημη έκθεσή του προς το Κάιρο και το Λονδίνο αναφέρει: "... γ) Αμέσως πριν τον εμφύλιο πόλεμο οι Γερμανοί στα Γιάννινα προσέγγισαν τον Ζέρβα και τον ΕΛΑΣ για να συνάψουν ανακωχή. Ο Ζέρβας αρνήθηκε, αλλά κατοπινά γεγονότα έδειξαν με αρκετή βεβαιότητα ότι το αρχηγείο του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο υπέγραψε μια βραχυχρόνια συμφωνία". Επίσης, ο Νίκολας Χάμμοντ ( Περιπέτεια με τους αντάρτες, σελ. 109-110): " ... Ο ΕΛΑΣ, έχοντας πάρει όλον τον εξοπλισμό μιας ιταλικής μεραρχίας, είχε επιτεθεί εναντίον του ΕΔΕΣ... Το κοινό Στρατηγείο Ανταρτών έπαψε να λειτουργεί. Μιά έρευνα της Αποστολής κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο ΕΛΑΣ ήταν ο επιτιθέμενος... Ο ΕΛΑΣ και το ΕΑΜ διέδωσαν το συνηθισμένο παραμύθι ότι ο ΕΔΕΣ συνεργαζόταν με τους Γερμανούς και ότι ο Ζέρβας έπερνε γερμανικά όπλα και εφόδια". Τα λόγια νομίζω είναι περιττά.
            Οι Βρετανοί ωστόσο παρέλειψαν σκοπίμως να καταγγείλουν τον ΕΛΑΣ από την αρχή σαν συνεργάτη του εχθρού και υπαίτιου της κήρυξης του εμφυλίου, παρά τις αναφορές της Συμμαχικής αποστολής. Οι δικαιολογίες, εκ των υστέρων, του Γουντχάουζ περί συμμετοχής ανώτερου Βρετανού αξιωματικού σε διαπραγματεύσεις με τους Γερμανούς στην Αθήνα δεν είναι πειστικές. Η αλλαγή στάσης των Βρετανών απέναντι στην ανοχή της συμπεριφοράς του ΕΛΑΣ, γίνεται από τις 20 Οκτωβρίου και μετά. Στέλνουν ένα τηλεγράφημα στον Ζέρβα που του ζητούν να σταματήσει τις επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ. Στις 21 ο Ζέρβας απαντά: " Εις απάντησίν Τηλεγραφήματος σας εικοστής τρέχοντος γνωρίζω ότι δεν κτυπώ το ΕΑΜ, αλλ' εκείνο μου επιτίθεται ΣΤΟΠ. Σταματάω τας επιχειρήσεις με ΕΑΜ αλλά το ΕΑΜ δεν σταματάει ΣΤΟΠ. Απο τριημέρου αγωνίζομαι σκληρώς κατά Γερμανών και το ΕΑΜ μου επιτίθεται ταυτοχρόνως ΣΤΟΠ. Αυτή είναι η τραγική πραγματικότης ΣΤΟΠ. Πρός το ΕΑΜ πρέπει να στραφούν αι προσπάθειαί σας ΣΤΟΠ. Είμαι έτοιμος να δώσω αδελφικά το χέρι στο ΕΑΜ ΣΤΟΠ". Το τηλεγράφημα αυτό σε συνδυασμό με τις πολλές αναφορές των μελών της συμμαχικής αποστολής φαίνεται πως έπεισε το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και άλλαξε στάση. Εν τω μεταξύ, ο Βελουχιώτης δολοφόνησε βρετανό αξιωματικό κάτι που προκάλεσε θύελα αντιδράσεων στην κοινή γνώμη στην Βρετανία. Ο Τσώρτσιλ στη Βουλή των Κοινοτήτων αποκάλεσε τον Άρη εγκληματία πολέμου και κατηγόρησε ως επιτιθέμενο τον ΕΛΑΣ. Άμεσα ο Έντυ Μάγιερς τηλεγραφεί από το Κάιρο: " Τίμιοι αντάρται άλλων οργανώσεων διελύθησαν ή επλήγησαν παρά του ΕΛΑΣ και ούτω βλάπτεται η αντίστασις κατά του εχθρού. Ο Ζέρβας πολεμά τους Γερμανούς και τους πολεμά καλώς. Συστήσατε εις όλους τους πιστούς Έλληνας να πράξουν το ίδιον...". Ο Στρατηγός Ουίλσον στις 28 του μηνός στέλνει ένα ακόμη τηλεγράφημα στον Ζέρβα όπου εκφράζει: " την ευγνωμοσύνην του δι' αποφασιστικήν στάσιν ήν εξακολουθείτε να τηρήτε έναντι Γερμανών, παρά τας επιθέσεις του ΕΛΑΣ εναντίον σας". Η πολιτική του ΕΑΜ, παρόλα αυτά, δεν αλλάζει και φτάνουμε στην 31η Οκτωβρίου, όπου ο Ζέρβας με τις δυνάμεις του μάχεται μεταξύ δύο πυρών, όπως αναφέρει στα απομνημονεύματά του. Η μάχη της Νεράιδας ήταν κατατοπιστική των σκοπών των κομμουνιστών. Από τον βορρά χτυπούσαν τον ΕΔΕΣ οι Γερμανοί και από το νότο ο Άρης. Αναφέρει ο Μιχάλης Μυριδάκης ( Οι Αγώνες της φυλής): " ... Τα ξημερώματα της 31 Οκτωβρίου ευρέθησαν αι εθνικαί αυταί δυνάμεις περικυκλωμέναι και βαλλόμεναι πανταχόθεν από Γερμανούς και Ελασίτας. Από τας 6.30 το πρωί τα πυρά των δύο και συγχρόνως βαλλόντων εχθρών των εθνικών ομάδων πίπτουν διασταυρωνόμενα επ' αυτών. Στιγμάς μαύρας, στιγμάς τραγικάς και φρικώδεις επέρασαν οι κακή τη μοίρα παρευρεθέντες τότε εκεί. Την εσπέραν τέλος της 31ης Οκτωβρίου, ο Ζέρβας, από δύναμιν 10.500 ανδρών, τους οποίους διέθετε πρό της συγκρούσεως, ευρίσκεται να έχη πλησίον του μόνον 79 αξιωματικούς και οπλίτας. Με την κατάστασιν αυτήν, ακολουθούν τον Ζέρβαν και περί τα 3.000 γυναικόπαιδα και περί τους 800 Ιταλοί". Μετά από την προδοτική αυτή προσπάθεια διάρκείας των Ελασιτών, ο Μάγιερς τηλεγραφεί ξανά στον Ζέρβα: " Παρακαλώ διαβιβάσατε εις τους συμπολεμιστάς σας τον εξαιρετικόν θαυμασμόν διά τους προσφάτους σας άθλους κατά των Γερμανών. Συνεχίσατε μάχην κατά Γερμανών παρά τας τραγικάς δυσκολίας. Απηύθυνα έκκλησιν προς τον ΕΛΑΣ όπως παύση αιματοχυσίαν ακολουθών λαμπρόν παράδειγμά σας".
            Στο άρθρο αυτό επιχειρήθηκε μία ανάλυση των γεγονότων ιδιαίτερα της περιόδου Οκτωβρίου - Νοεμβρίου 1943 και μια απάντηση τεκμηριωμένη σε πλήθος πηγών, όλων των αντιμαχόμενων πλευρών. Είναι το πρώτο μέρος της απάντησης. Σύντομα θα ακολουθήσει και το δεύτερο μέρος για τα γεγονότα της άνοιξης του 1944.